BÀI 9. KHÁI NIỆM TỪ TRƯỜNG

I. TỪ TRƯỜNG

1. Khái niệm từ trường

Từ trường là trường lực gây ra bởi dòng điện hoặc nam châm, là một dạng vật chất tồn tại xung quanh dòng điện hoặc nam châm mà biểu hiện cụ thể là sự xuất hiện của lực từ tác dụng lên một dòng điện hay một nam châm đặt trong nó.

2. Từ phổ

II. CẢM ỨNG TỪ

1. Khái niệm cảm ứng từ

Cảm ứng từ là đại lượng đặc trưng cho từ trường về phương diện tác dụng lực tại một điểm, cảm ứng từ là một đại lượng vectơ kí hiệu là \(\overrightarrow B \)

Qui ước: chiều từ cực nam sang cực bắc của kim nam châm cân bằng tại một điểm trong từ trường là chiều của \(\overrightarrow B \)

2. Đường sức từ

a) Đường sức từ

Đường sức từ là những đường mô tả từ trường, sao cho tiếp tuyến tại bất kì điểm trên đường sức từ đều có phương, chiều trùng với phương, chiều của vectơ cảm ứng từ tại điểm đó.

b) Các tính chất của đường sức từ

– Tại mỗi điểm trong từ trường, có một và chỉ một không gian chỉ vẽ được một đường sức từ đi qua điểm đó.

– Các đường sức từ là những đường cong kín. Đối với nam châm, các đường sức từ đi ra từ cực bắc và đi vào cực nam.

– Nơi nào từ trường mạnh hơn thì các đường sức từ ở đó mau (dày) hơn, nơi nào có từ trường yếu hơn thì các đường sức từ ở đó thưa hơn.

Chú ý: Từ trường đều là từ trường có vectơ cảm ứng từ tại mọi điểm đều bằng nhau. Từ trường đều có đường sức từ song song, cách đều nhau.

3. Đường sức từ của một số dây dẫn đặc biệt

a) Đường sức từ của dòng điện thẳng dài

– Là những đường tròn đồng tâm nằm trong mặt phẳng vuông góc với dây dẫn, có tâm nằm trên dòng điện.

– Chiều đường sức xác định theo quy tắc nắm tay phải (dòng điện thẳng): Đặt bàn tay phải sao cho ngón cái hướng theo chiều dòng điện, khum các ngón tay còn lại xung quanh đoạn dây dẫn, khi đó chiều từ cổ tay đến ngón tay chỉ chiều của đường sức từ.

b) Đường sức từ của dòng điện tròn

– Đường sức từ tại những nằm trên trục vòng dây của dòng điện tròn là đường thẳng, tại những điểm khác đường sức từ là đường cong.

– Chiều đường sức xác định theo quy tắc nắm tay phải (dòng điện tròn): Khum bàn tay phải sao cho các ngón tay hướng theo theo chiều dòng điện trong vòng dây, khi đó ngón tay cái choãi chỉ chiều của đường sức từ trên trục vòng dây.

c) Đường sức từ bên trong ống dây

– Từ trường trong ống dây là từ trường đều. Đường sức từ là những đường thẳng song song trục ống dây và cách đều nhau.

– Chiều đường sức xác định theo quy tắc nắm tay phải (ống dây): Khum bàn tay phải sao cho các ngón tay theo chiều dòng điện qua ống dây, khi đó ngón tay cái choãi chỉ chiều của đường sức từ bên trong ống dây.